Zasłużeni dla Kaszub

Florian Ceynowa

Florian Ceynowa (także Cejnowa, kasz. Cenôwa urodził się 4 maja 1817 r. w Sławoszynie w powiecie puckim, zm. 26 marca 1881 r. w Bukowcu koło Świecia) - kaszubski działacz narodowy, lekarz, badacz folkloru i języka kaszubskiego.
Syn Wojciecha (rolnika i kowala) i Magdaleny z Pienczen (z lęborskiego). Do szkoły podstawowej uczęszczał w rodzinnej wsi, do gimnazjum w Chojnicach (1831-1841), gdzie należał do tajnego kółka filomackiego. W latach 1841-1843 studiował filozofię i medycynę we Wrocławiu, który był w tym czasie ważnym ośrodkiem słowianofilskim gdzie był członkiem Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego. W latach 1843-1846 kontynuował studia w Królewcu.
Dowódca kaszubskich i kociewskich powstańców w roku 1846. Po nieudanym ataku na garnizon pruski w Starogardzie, jaki miał miejsce z 21 na 22 lutego 1846 roku, aresztowany i skazany w 1847 roku na karę śmierci przez ścięcie toporem za zdradę stanu, zamienioną na dożywocie. Karę zakończyła berlińska rewolucja marcowa roku 1848. Uwolniony 20 marca 1848 podczas Wiosny ludów, pozostał w Berlinie, gdzie, po tym jak nie przyjęto go ponownie na studia w Królewcu, ukończył w 1851 roku studia medyczne i uzyskał tytuł doktora. Słowianofil, uczestniki zjazdów słowiańskich w Pradze (1848) i Moskwie (1867). W 1879 wydał w Poznaniu napisaną przez siebie w latach 40. XIX wieku gramatykę języka kaszubskiego. Pod koniec wieku XX odnalazł, w rosyjskich zbiorach, i opracował jej poprzednią wersję prof. Aleksander Dmitriewicz Duliczenko[1]. Tłumaczył wiersze z języka rosyjskiego na kaszubski.
Zmarł 26 marca 1881 w Bukowcu, spoczywa na cmentarzu w Przysiersku. Jest autorem słynnego zdania: "Każdy Kaszub to Polak, ale nie każdy Polak jest Kaszubem". W Kartuzach znajduje się Zespół Szkół Technicznych imienia Floriana Ceynowy, podobnie jak w Świeciu I Liceum Ogólnokształcące. W Polsce na jego cześć nazwano 12 ulic w tym ulicę w Redzie, Chojnicach, Sopocie, Kartuzach, Gdyni, Tucholi oraz we Władysławowie[2].

Hieronim Derdowski

Hieronim Derdowski (kaszb.: Hieronim Derdowsczi lub Jarosz Derdowsczi, ur. 9 marca 1852 w Wielu w ówczesnym powiecie chojnickim, zm. 13 sierpnia 1902 r. w Winonie, Minnesota, USA) - wybitny poeta kaszubski, humorysta, dziennikarz, wydawca prasy emigracyjnej w USA. Autor powiedzenia "Nie ma Kaszub bez Polonii, a bez Kaszub Polski", autor Marsza Kaszubskiego.

Aleksander Majkowski

Aleksander Majkowski (kasz. Aleksander Majkowsczi, ur. 17 lipca 1876 r. w Kościerzynie, zm. 10 lutego 1938 r. w Gdyni), pochowany w Kartuzach, kaszubski pisarz, dziennikarz, poeta i dramaturg, przywódca Towarzystwa Młodokaszubów, prezes Zrzeszenia Regionalnego Kaszubów, działacz społeczny, kulturalny, polityczny, doktor medycyny i duchowny.

Jan Karnowski

Jan Karnowski (kasz. Jan Karnowsczi, pseudonim "Wôś Budzysz", ur. 16 maja 1886 w Czarnowie w pow. chojnickim, zm. 2 października 1939 w Wyrzysku) - sędzia, poeta kaszubski, ideolog ruchu Młodokaszubskiego, wydatnie przyczynił się do rozwoju tego ruchu.
Karnowski był zwolennikiem i propagatorem języka kaszubskiego. Twierdził, że: Kultura polska wtedy tylko zwycięży nad Bałtykiem, jeżeli oprze się na pierwiastkach iście kaszubskich, nawiąże do starych tradycji historycznych i nasilać się będzie kaszubskim duchem. Jako poeta debiutował w wieku 24 lat (w 1910 r.) wydając Nowotné spiéwë pod pseudonimem "Wôś Budzysz". Debiut ten okazał się udany, gdyż przedstawiał zupełnie nowe wątki w poezji kaszubskiej. Oprócz poezji Jan Karnowski zajmował się publicystyką i dziennikarstwem, pisał do Gryfa oraz wydwanego przez siebie Mestwina, piętnował polityków i karierowiczów, wykorzystujących Kaszubów. Karnowski pisał prace historyczne, etnograficzne i statystyczne.
Był nazywany "Stróżem ideowym testamentu Mściwoja". W budynku Sądu w Chojnicach jego pamięć uczczono tablicą pamiątkową.

Aleksander Labuda

Aleksander Labuda (kasz. Aleksander Labuda, ur. 9 sierpnia 1902 w Mirachowie, zm. 24 października 1981 w Wejherowie), poch. na cm. parafialnym w Strzepczu, współtwórca Zrzeszenia Regionalnego Kaszubów w Kartuzach, kaszubski felietonista, pisarz, poeta i ideolog. Swoje felietony podpisywał pseudonimem "Guczow Mack".

Jan Trepczyk

Jan Trepczyk (kasz. Jón Trepczik), ur. 22 października 1907 r. w Stryszej Budzie k. Mirachowa, zm. 3 września 1989 r. w Wejherowie. Jeden z najwybitniejszych poetów kaszubskich, pieśniarz, członek Zrzeszenia Regionalnego Kaszubów w Kartuzach i kręgu Zrzeszeńców oraz Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego ideolog kaszubski, leksykograf - autor słownika polsko-kaszubskiego, pedagog, współzałożyciel Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie.

Bernard Sychta

Bernard Sychta (kasz. Bernard Zëchta, ur. 21 marca 1907 r. w Puzdrowie, w gm. Sierakowice, zm. 25 listopada 1982 r. w Gdańsku). Ksiądz katolicki, działacz kaszubski, etnograf, językoznawca, dramatopisarz, autor 7-tomowego Słownika gwar kaszubskich na tle kultury ludowej.
Bernard Sychta urodził się 21 marca 1907 r. w Puzdrowie w pow. kartuskim w wielodzietnej (trzynaścioro dzieci) rodzinie kaszubskiej Jana i Anny z d. Karszny. Szkołę podstawową ukończył w rodzinnej wsi, a naukę kontynuował w gimnazjach w Gdańsku i Wejherowie, które ukończył w 1928 r. Po maturze wstąpił do seminarium duchownego w Pelplinie. Święcenia kapłańskie otrzymał 17 grudnia 1932 r. Przed wojną oraz krótko po pracował jako kapelan w Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Kocborowie, dzielnicy Starogardu Gdańskiego. Tu pracował razem z Tadeuszem Bilikiewiczem. Napisał kilka kaszubskich sztuk teatralnych, w tym najsłynniejszą pt. Hanka sę żeni. Cały nakład jego sztuki Budzta spiącëch spalili Niemcy na wejherowskim rynku we wrześniu 1939 r. Jej autor był poszukiwany przez gestapo w czasie wojny i ukrywał się m.in. we wsi Osie k.Świecia. Interesował się kulturą regionu, studiował i gromadził materiały naukowe z etnografii i językoznawstwa. Próbował opracowywać praktyczną pisownię kaszubską w oparciu o pisownie innych języków słowiańskich. Uważał język kaszubski za ogniwo łączące żywe i wymarłe języki słowiańskie, krytykował poglądy odmienne i sam bywał obiektem krytyki. Pisownię własną kilkakrotnie też zmieniał.
9 kwietnia 1946 r. został magistrem filozofii w zakresie etnografii, etnologii, antropologii i prehistorii na Uniwersytecie Poznańskim, a 6 czerwca 1947 r. obronił tam doktorat na podstawie rozprawy Materialna kultura ludowa Borów Tucholskich na tle etnografii kaszubskiej i kociewskiej, która jest dziś jedną z najważniejszych prac z zakresu etnografii kaszubskiej, kociewskiej i borowiackiej. W 1947 r. został wikarym w Pelplinie, z którym związał się do końca życia. 5 lipca 1949 r. zdał egzamin z psychopatologii i psychiatrii na Akademii Medycznej w Gdańsku. Wykładał psychopatologię w Wyższym Seminarium Duchownym w Pelplinie. Był też proboszczem katedry pelplińskiej. W latach 50. napisał kilka rozpraw psychiatrycznych, etnograficznych i językoznawczych oraz sztuki Wesele kociewskie, wydaną w nakładzie 1250 egz., i Ostatna gwiôzdka Mestwina, wydaną pośmiertnie. Był członkiem m.in. Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, Towarzystwa Miłośników Ziemi Kociewskiej i, od 1957 r., Gdańskiego Towarzystwa Naukowego. W 1960 r. został prałatem, a papież Jan XXIII przyznał mu tytuł tajnego szambelana papieskiego. W 1964 r. został mianowany kanonikiem gremialnym kapituły katedralnej w Chełmnie. W 1966 r. otrzymał Odznakę Tysiąclecia Państwa Polskiego. Od 1969 r., za zgodą biskupa, poświęcił się całkowicie pracy naukowej. Już w 1968 r. otrzymał kaszubski Medal Stolema. Od miesięcznika "Litery" otrzymał Order Stańczyka. Został też honorowym członkiem ZK-P.
Wykorzystując bogaty materiał etnograficzny, zebrany przez siebie, ks. B. Sychta napisał monumentalny Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, będący pierwszym tak wyczerpującym kompendium wiedzy na temat języka kaszubskiego i kultury kaszubskiej. Słownik powstawał przez wiele lat działalności ks. Sychty i wydany został przez Ossolineum na zlecenie GTN i Komitetu Językoznawstwa PAN w latach 1967-76 w niewielkim nakładzie. Posiada gniazdowy układ haseł i zawiera ok. 60 tys. wyrazów. Pierwszy tom (950 egz.) zaczyna się przedmową autorską, opisującą kulisy pracy nad słownikiem. B. Sychta zebrał też materiał do 3-tomowego słownika kociewskiego, wydanego również w układzie gniazdowym i również przez Ossolineum na zlecenie PAN-u pt. Słownictwo kociewskie na tle kultury ludowej. W pracy naukowej i życiu codziennym przez wiele lat ofiarnie pomagała mu jego siostra Anna (1914-1974), uwieczniona jako Hanka w tytule najsłynniejszej sztuki ks. Sychty.
Pod koniec życia B. Sychta zebrał liczne nagrody i zaszczyty, m.in. Złoty Krzyż Zasługi i nagrodę im. K. Nitscha. 4 grudnia 1972 r. otrzymał jednogłośnie honorowe członkostwo Gdańskiego Towarzystwa Naukowego za promocję GTN i wkład w rozwój nauki. Za swą pracę leksykograficzną otrzymał w Pelplinie 21 maja 1974 r. specjalny srebrny medal od ZK-P z napisem Bernard Sychta. Twórca słownika gwar kaszubskich. Medal projektu Wiktora Tołkina wręczał laureatowi Tadeusz Bolduan, ówczesny wiceprezes Zrzeszenia. W 1975 r. B. Sychta otrzymał nagrodę ministra kultury i sztuki. Od płockiego miesięcznika "Barwy" otrzymał 24 czerwca 1977 r. nagrodę im. O. Kolberga i medal w uznaniu zasług dla kultury ludowej. W 1977 r. otrzymał też Medal I Wydziału Nauk Społecznych PAN im. M. Kopernika. TMZK w Starogardzie Gd. w uznaniu zasług położonych dla upowszechnienia regionalnej kultury kociewskiej, a szczególnie za wieloletnią, żmudną pracę leksykograficzną, nagrodziło go 11 września 1980 r. honorowym członkostwem i specjalnym medalem Bernardowi Sychcie - autorowi Słownika kociewskiego, który ufundowało wspólnie z Towarzystwem Literackim im. Adama Mickiewicza. W 1981 r. ksiądz dostał nagrodę wojewody gdańskiego, a 3 grudnia 1981 r. przyznano mu doktorat honoris causa nauk humanistycznych Uniwersytet Gdańskiego w uznaniu wybitnych zasług dla poznania kultury oraz gwar Kaszub i Kociewia[1]. Zmarł 25 listopada 1982 r. w Gdańsku, pochowany został 29 listopada 1982 r. w Pelplinie jako proboszcz tamtejszej, office disinfection katedry. Uroczystości pogrzebowe prowadził bp Edmund Piszcz. Bernard Sychta był również artystą malarzem i pisał wiersze. Zostawił bogate materiały naukowe, wspomnieniowe, anegdotyczne, a także liczne karykatury i obfitą korespondencję.

Jan Drzeżdżon

Jan Drzeżdżon (kaszb: Jan Drzéżdżón) (ur. 16 maja 1937 w Domatowie, zm. 22 sierpnia 1992 w Gdańsku) - pisarz, tworzący w języku polskim i kaszubskim.
Urodził się w Domatowie w powiecie puckim. W 1955 ukończył Liceum Pedagogiczne w Wejherowie, następnie pracował jako nauczyciel w szkołach podstawowych (m.in. w Domatowie, Łebczu i Żelistrzewie). Od 1960 do 1965 studiował polonistykę w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku. W 1970 doktoryzował się (tematem pracy doktorskiej była literatura kaszubska w latach 1920-1939, praca ta została wydana w 1973 jako Piętno Smętka). W latach 1968-1976 pracował jako adiunkt w słupskiej WSP. Od 1976 wykładał literaturę na Uniwersytecie Gdańskim. W tym samym roku został członkiem ZLP. Zajmował się też edycją i redakcją utworów pisarzy kaszubskich (m.in. Alojzego Budzisza i Stanisława Okonia). Zasług Jana Drzeżdżona dla kaszubskiej literatury nie da się przecenić - to dzięki niemu ujrzało światło dzienne wiele pisanych w tym języku utworów. Zmarł w 1992 w Gdańsku po ciężkiej chorobie, pochowano go w Mechowie.
Jan Drzeżdżon debiutował literacko w 1965 artykułami traktującymi o piśmiennictwie kaszubskim. Od 1972 regularnie publikował w piśmie literackim Pomerania. W 1974 ukazał się jego debiutancki tomik poezji pisany w języku kaszubskim (Sklaniané pôcorë). Prawdziwym żywiołem Drzeżdżona była jednak proza; stał się jednym z najważniejszych przedstawicieli proklamowanej przez Henryka Berezę rewolucji artystycznej. Po ukazaniu się w 1977 powieści Leśna Dąbrowa Bereza stwierdził m.in., że Jan Drzeżdżon jako autor tylko do roku 1977 włącznie opublikowanych utworów jest pisarzem wybitniejszym niż Llosa, Cortázar razem wzięci z Borgesem na przyczepkę i nigdy się z tej opinii nie wycofał. Pozycję Drzeżdżona ugruntowały następne powieści, w tym monumentalna trylogia Karamoro (1983). Polskojęzyczne pisarstwo Drzeżdżona uchodzi wśród krytyków literackich za zjawisko unikatowe i trudne do gatunkowego zaklasyfikowania; wskazywano m.in. na wielką rolę wyobraźni narracyjnej i nawiązania do powieści gotyckiej. Osobnym rozdziałem w twórczości Drzeżdżona były jego książki dla dzieci, a zwłaszcza nietypowa baśń Kraina Patalonków i jej kontynuacje (Poszukiwania, Wśród ludzi).